دوزخ و بهشت با روبرتو بنینی (قسمت سوم)

 Ci dice che lui all’inizio non voleva fare questo viaggio ultramondano. Si trova in questa selva, ci sono le tre belve, che sono belle anche così come sono, senza metafore. Si trova una lonza, un leone e una lupa che li ferma. Uno c’ha paura. E’ una cosa spettacolare senza la metafora, l’allegoria, i segni. Ad un certo punto arriva Virgilio che è il suo poeta preferito. Le sue prime parole sono: “Pietà, miserere me”. C’ha paura, una paura tremenda e Virgilio lo deve convincere, gli dice che lui è stato insignito, che deve fare ‘sto viaggio, che deve scrivere… e lui non vuole andare in nessuna maniera, finché Virgilio lo convince. Lui decide di andare e dopo si riferma: “Non voglio venire”. Proprio non vuole andare. Finché Virgilio per convincerlo gli dice che è stato chiamato da Beatrice, Santa Lucia e la Madonna. Tre donne che lo chiamano e vogliono per forza che lui faccia questo viaggio. Quando Dante sente che tre donne l’hanno chiamato c’è quel… ve lo vorrei leggere perché c’è un… non è che la so proprio tutta tutta a memoria, ci sono dei versi che… Nel II canto c’è una delle similitudini più belle della Divina Commedia, quella dei fioretti, lui sentendo dire che tre donne lo chiamano dice:

به ما میگه که ابتدا دانته نمی‌خواسته این سفر ماوراء الطبیعه رو انجام بده. خودشو تو این جنگل پیدا می‌کنه، سه تا حیون درنده هستن، که قشنگیشون همونطوریه که باید باشن، بدون هرگونه استعاره ای. یه پلنگ، یه شیر و یه گرگ ماده ای که در اونجا متوقف شدند.

هرکسی می‌ترسه. یه چیز واقعا خارق العاده ایه. بدون هرگونه استعاره، کنایه و یا نشونه ای. در یه لحظه ویرجیل میاد که همون شاعر مورد علاقه اشه. (دانته) اولین کلماتش اینا هست: « رحم کن به من بی‌چاره بینوا ». که می‌ترسه، یه ترس بسیار وحشتناک و ویرجیل باید متقاعدش کنه. بهش میگه که او (دانته) مورد فخر و توجه قرار گرفته که باید این سفر رو انجام بده، که باید بنویسه… و او (دانته) به هیچ طریق نمی‌خواد که بره، تا اینکه ویرجیل متقاعدش می‌کنه. او (دانته) تصمیم می‌گیره که بره و بعد دوباره متوقف میشه. «نمی‌خوام بیام». دقیقا نمی‌خواد که بره. تا اینکه ویرجیل برای متقاعد کردنش بهش میگه که از طرف بئاتریس، سانتا لوچیا و مادونا (مریم مقدس) مورد خطاب واقع شده. سه زنی که صداش می‌کنن و می‌خوان که او این سفر رو انجام بده. وقتی دانته می‌شنوه که سه تا زن صداش کردن، اینو، اونو،…

(بنینی حالا از خودش میگه که،) براتون دلم می‌خواد که بخونم (از روی همون کتابی که جلوشه)… نه اینکه همه شو به خاطر داشته باشم از حفظ و بیت هایی هست که … در آواز دوم یکی از نظر تشابه در کمدی الهی، زیباترینه ، همون قسمت گلها، او (دانته) در حالی که می‌شنوه سه زن صداش می‌کنن، این‌طوری میگه:

Quali fioretti dal notturno gelo
chinati e chiusi, poi che ‘l sol li ‘mbianca,
si drizzan tutti aperti in loro stelo,
tal mi fec’io di mia virtute stanca

چون نهال‌هایی کوچک که پژمرده و بی رمق سر خم کرده و

ناگه ساقه هایشان راست کرده و شکوفه های خود،

بیرون دهند وز نور سفید و حرارت‌بخش بهره مند گردند

نیروی رو به نابودی من نیز تغییر یافت.

Ma pensa che… è proprio un’immagine, come si può dire, ci si può ricavare, ora non voglio fare facili allusioni, ma è una cosa proprio di una potenza, teologica, virile, umana, carnale, animosa, animalosa, creaturale e si potrebbe trovare dei termini novi. Lui è convinto a andare là dal richiamo, diciamo, della potenza femminile. E’ la potenza femminile che lo fa andare. E’ un libro tutto al femminile la Divina Commedia, è un libro tutto sull’amore, basato tutto sull’amore. Ora, quando parla di Paolo e Francesca, che sono i passi più famosi, sentiamo che è il primo dannato con il quale parla, Francesca. E per la prima volta nella storia – un’invenzione di lui, uomo del Medio Evo – per descrivere tutto un personaggio, prende un momento della sua vita. Questa è un’idea che mi ha sempre affascinato. Prende un solo momento della sua vita e quel personaggio è scolpito per l’eternità. E’ un’invenzione di Dante Alighieri. Per Paolo e Francesca prende il momento in cui loro due non sapevano di essere innamorati e vengono trafitti dall’amore e quel momento rimarrà scolpito per sempre. Lui sceglie quel momento e sarà il momento dell’eternità. Mentre noi sentiamo Francesca che parla e piange e dice, soffriamo.

اما فکرشو بکنید… دقیقا یه تصویر، چطور میشه گفت، می‌تونه آدمو دوباره از جا بکنه. حالا نمی خوام مقاصد ساده ای رو بیان کرده باشم، اما چیزی هست نشات گرفته است از یه قدرت، علم الهی، مردانگی، انسانیت، نفسانیت، روحانیت، شهوانیت، خلق شدنی و قابل دست یافتن در نهایت نقل‌ها و حکایت‌ها.

 او (دانته) برای رفتن به اونجا متوقف شد، بخاطر اون مورد خطاب قرار گرفتن دوباره، با توجه به اون قدرت زنانگی. و کمدی الهی کتابیه همه اش زنونه. کتابیه همه اش در باره عشق. روی عشق پایه گذاری شده.

 حالا وقتی که درباره پائولو و فرانچسکا صحبت می‌شه که قسمت‌های خیلی معروفیند، می‌شنویم که اولین آسیب دیده ها هستند. با کی صحبت می‌کنه؟ با فرانچسکا. و اولین باره که در تاریخ مردی از قرون وسطی، برای توصیف تمام یه شخصیت، یه لحظه زندگیشو نشون می‌کنه. این عقیدیه که منو برای همیشه مجذوب کرده. یه لحظه زندگی رو مشخص (نشون) می‌کنه و اون شخصیت یه سمبل و اثر جاویدان میشه. این کشف دانته آلیگیری هست. برای پائولو و فرانچسکا لحظه ای رو مشخص می‌کنه که در اون لحظه اون دوتا نمی‌دونستن که عاشق همدیگه و زخمی عشق شدن و اون لحظه برای همیشه یه اثر خواهد شد. او (دانته) اون لحظه رو انتخاب می‌کنه و لحظه جاودانگیه، وقتی ما می‌شنویم که فرانچسکا صحبت می‌کنه و گریه می‌کنه و میگه ،،، زجر می‌کشم:

Mentre che l’uno spirto questo disse,
l’altro piangea; sì che di pietade
io venni men così com’io morisse.
E caddi come corpo morto cade.

آنگاه که یکی از دو روح سخن می‌گفت،

دیگری با صدای بلند می‌گریست کز ترحم بسیار

چون آنکه در شرف مرگ باشد، از هوش رفتم.

و چون جسدی بی‌جان، بر زمین نقش بستم.

Ma quando si sente: l’altro piangea, il cuore sobbalza, e quel verso che dice quando hanno scoperto… Dante vuol sapere come hanno fatto a capire che erano innamorati. Gli interessa a lui personalmente, è proprio la sua domanda: come accadde che voi vi scopriste innamorati? E lei dice:

اما وقتی شنیده میشه که اون یکی دیگه (پائولو) گریه می‌کنه، قلبمون از جا کنده میشه و اون بیت میگه آن دو هنگامی که پی بردن (منظور به عاشق شدنشونه)…. (وادامه میده) دانته می‌خواد بدونه چطور فهمیدند که عاشق هم شده بودند. براش جالبه (دانته) به صورت شخصی و این سوالشه: چطور اتفاق میافته که شما پی میبرید که عاشق هم شدید؟ و او (فرانچسکا) میگه:

Quando leggemmo il disiato riso
esser basciato da cotanto amante,
questi, che mai da me non fia diviso,
la bocca mi basciò tutto tremante.

آن نیز زمانی که در صفحات کتاب دریافتیم

که لبخند مورد نظر عاشق، با لبان خودش بوسیده شد!

یاری که هرگز از من جدا نگردد،

دهانم با چهره ای لرزان بوسید…

Ma queste son cose che uno… come applaude? Qui si spoglia e fa l’amore con un tavolo dalla bellezza. Viene voglia di violentare un tavolo minorenne!
Sono versi che lasciano… (applauso)

و اینا چیزایی هستند که هر کسی(بشنوه) … چه تشویقیه که می‌کنه؟ (باعث میشه) که همینجا آدم لخت بشه و عشقبازی کنه با یه میز از نقطه نظر زیبایی .

آدم تمایل پیدا میکنه که به میز بیچاره کوچولو هم رحم نکنه (خشونت جنسی کنه)! ابیاتی هستند که مارو ول میکنه ( که هر کاری دلمون بخواد بکنیم )…! (تشویق حاضران)

Siamo nel primo girone dell’Inferno – il primo, vero – dove Dante ci ha messo (non a caso in quello dove si soffre meno, per modo di dire) quelli che sono morti per amore, i lussuriosi, ma anche quelli che sono morti per amore perché si amavano l’uno con l’altro. Proprio perché lui stesso c’aveva paura di andarci: “Meglio che faccio un posto un po’ meno sofferente!” Quindi in questo canto si parla di questa storia. Di questi due amanti che so’ stati presi mentre stavano leggendo una storia che li riguardava – erano quasi loro – un libro. La storia di Paolo e Francesca la sapete tutti, insomma che… lei doveva sposare Gianciotto Malatesta e naturalmente era bruttissimo, era anche zoppo. Gli è arrivato brutto e zoppo, ma brutto, una personaccia! Gli portò la cosa di matrimonio il su’ fratello che era bellissimo. Lei pensava fosse quello suo marito. Pensate quando è arrivato quell’altro, che era cattivo, brutto e zoppo, ma proprio ignorante come una capra e quindi… Non è che poi l’ha tradito, solamente che il primo afflato d’amore con il primo che vedi… magari se vedeva prima quell’altro si sarebbe innamorata. Ha visto prima quello, allora… Aspettava l’amore. Quando aspetti l’amore non si vede più niente, diventa tutto meraviglioso.

 در روز اول جهنم هستیم. (منظور ورود دانته به جهنم) – اول، حقیقتا جاییه که دانته ما رو توش قرار داده (نه که به صورت اتفاقی جائیه که در اونجا کمتر زجر کشیده میشه، یه نوعی از بیان که می‌خوام بگم).

(در اونجا) اونایی هستن که به خاطر عشق مردن، شهوترانن، اما همونطور هم کسانی که به خاطر عشق (واقعی) مردن. چون یکی عاشق یکی دیگه بوده. دقیقا هم به همین خاطر بود که او (دانته) می‌ترسید که به اونجا بره (چون خودش هم عاشق بود) میگه : « بهتره جایی بریم که کمتر زجر کشیده میشه!». بنابراین در این قسمت سرود، از این داستان صحبت میشه.

(بنینی) از این دو عاشق و معشوق چیزی رو برداشت کردم، وقتی داشتم یه داستانی رو می‌خوندم که تقریبا متوجه اونا بود (به اونا برمی‌گشت) – یه کتاب. داستان پائولو و فرانچسکا، همتون می‌دونید، به هر صورت که… او (فرانچسکا) می‌خواست ازدواج کنه با Gianciotto Malatesta و طبیعتا خیلی هم زشت بود.. شل هم بود. (خلاصه) زشت و شلی قسمتش شده بود، اما زشت (واقعا زشت)، یه شخصیت زشت( به طور خلاصه)! اونو داداشش که خیلی هم خوشگل بود میبره برای (مراسم) ازدواج. او (فرانچسکا) فکر می‌کرد که شاید برادر خوشگلش شوهرشه. فکرشو بکنید وقتی که اون یکی اومد که زشت بود، زشت و شل. واقعا هم مثل بز، نادان. بنابراین(خودتون دیگه حدس بزنید)… نه که بعدش خیانت کرد. فقط اینکه اولین اتفاقه (رخداده) عشقی با همون اولیه که می‌بینی (باهاش برخورد می‌کنی)…خب اگه اول اون یکی (یعنی خوشگله) رو می‌دید، ممکن بود عاشق اون می‌شد. اول زشته رو دید، خب… منتظر یه عشقی بود (کسی که بهش عشق بورزه)، وقتی منتظر عشقی هیچ چیز دیگه ای دیده نمیشه، همه چیز با شکوه و جلال میشه.

Questo afflato d’amore, Dante gli chiede, vuol sapere da loro come fecero a ‘nnamorarsi. Perché a Dante gli interessa come si fa a ‘nnamorarsi: “Voglio sapere come scatta questo mistero dell’universo dell’amore”, che può scattare tra chiunque, con chiunque e in qualsiasi momento. E quella è una cosa che dentro ci sono… c’è Semiramide, che era una talmente lussuriosa che aveva fatto un editto dove imponeva a tutti di fare all’amore per la strada dalla mattina alla sera, di modo che anche lei fosse normale. Siccome questa Semiramide faceva all’amore dalla mattina alla sera con tutti, ha fatto un editto… E’ come se anche qui in Italia si dovesse tutti… Non facciamo riferimenti che è sempre brutto e terribile…
C’è Minosse in questo canto, con tutte le similitudini… “Vabbè Benigni, abbiamo capito, facci ‘sto canto”.

این واقعه عشقی رو دانته از اونا تقاضا می‌کنه. می‌خواد بدونه که اونا چطور تونستن که عاشق هم بشن. برای اینکه برای دانته جالبه اینکه بدونه چطور میشه عاشق شد. میگه: « می‌خوام بدونم چطور میشه این رمز و راز جهانی از عشق مشتق بشه»، که میشه اونو بین هر کس و با هرکس و در هر شرایطی جزء به جزء قسمت کرد. و اون چیزی که داخلش چیزای دیگه ای هم هست (اینجا مثال می‌زنه)…

 شخصی (زنی) هست به اسم Semiramide که کسی بود با تمام وجود شهوتران. مطالبی به چاپ رسوند که می‌خواست به همه تحمیل کنه که تو خیابون از صبح تا شب با هم عشق بازی کنید، انگار که خودش هم آدم نرمال و خیلی معمولی باشه. چون که این Semiramide از صبح تا شب عشق بازی می‌کرد و یه مطالبی هم چاپ کرده… مثل این می‌مونه که اینجا تو ایتالیا هم بایستی که همه (آره دیگه)… بهتره که ربطش ندیم که یه چیز زشت و وحشتناکی به حساب میاد همه اش…

(خلاصه اینکه) مینوس تو این سرود هست با تمام تشبیهاتش… (اینجا دیگه به خودش میگه) « خب بنینی فهمیدیم دیگه شروع کن.» …

تصویری از مینوس، که تو سرود پنجم بهش اشاره میشه. اون گناه گناهکارهارو بررسی میکنه و با تعداد دوری که دمشو دور خودش می‌چرخونه، طبقه ای رو که گناه کار باید بره رو مشخص می‌کنه.

__________________________________

« در ادامه بنینی شروع می‌کنه و سرود پنجم کتاب کمدی الهی رو از حفظ می‌خونه. در مورد این سرود زیبا قبلا اینجا باهم صحبت کردیم و ترجمه بخش اصلی این سرود رو که شامل داستان فرانچسکا و پائولو هست رو هم اینجا براتون نوشتم. دوستانی که هنوز فیلم این سخنرانی رو تهیه نکردن، میتونن دکلمه بنینی از این سرود رو تو همون لینکی که اشاره کردم پیدا کنن. لازم به ذکره که ترجمه تمام اشعار نوشته شده، متعلق به خانم فریده مهدوی دامغانی هست .

 با تشکر فراوان از ماریوی عزیز بابت زحمت زیادی که برای ترجمه این قسمت کشیدن، به همت ایشون، انشالا تو قسمت بعدی به دانشگاه پادوا خواهیم رفت و اونجا سخنان بنینی رو در مورد داستان اولیس خواهیم شنید. »